مجتهد کیست ؟
مجتهد، دین‌شناسی است که هویت دین، اهداف دین، اولویت‌های دین، حداقل‌ها و حداکثرهای مورد نظر دین، نگرش دین به جهان و انسان و جامعه[1]، قوانین دین و فرهنگ دین را می‌شناسد، زبان دین و شیوه‌های مختلف بیانیِ آن در تبیین و توصیف نظراتش را می‌داند و می‌تواند کمیت، کیفیت و جهت رابطة بین موضوع و محمول در هر گزاره را تعیین کند. او موضوع‌شناس است و نیازهای موجود در جوانب مختلف زندگی را تشخیص می‌دهد و می‌تواند براساس گزاره‌های دین، مدل و برنامة اجراییِ مورد نظر دین در موضوعات مختلف را طراحی نماید.[2]
[1] مجتهد، باید هستی‌شناس، انسان‌شناس، جامعه‌شناس باشد اما نَه به‌معنی رایجِ رشته‌های دانشگاهی. توضیح: دست‌یابی به معادلات فطری و طبیعی موجود در هستی، انسان و جامعه و شناخت نیازهای واقعی و کاذبِ فردی و جمعی، برای ایجاد زاویه‌دیدهای صحیح نسبت به گزاره‌های دین، ضروری است. اما محتوای رشته‌های دانشگاهیِ فلسفة غرب، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، فقط حاوی گزاره‌های مشاهده‌ایی و توصیفی نیست(نیازشناسی و موضوع‌شناسیِ محض نیستند)، بلکه گزاره‌های تحلیلی و استنباطی و گزاره‌های توصیه‌ایی نیز حجم زیادی از آنها را تشکیل می‌دهند. استفاده از مشاهدات، تجربیات، آزمایش‌ها و معادلاتی که براساس قانون طبیعی خلقت و فطرت انسانی، ارائه شده است، مفید است؛ اما پیش‌فرض گرفتن و اعتماد به تحلیل مشاهدات، تفسیر آزمایش‌ها و توصیة شیوة استفاده از معادلات و قوانین هستی، بدون موازنه با محکمات و قطعیاتِ دین که علمِ خداوند است، موجب همسانیِ فضای فکری و احساسی با کسانی خواهد شد که سطح ادراکی آنها در حدّ محسوسات و زندگی روزمره است و جهان‌های آسمانی‌یی که وراء دید حسی‌ست ولی همانقدر حقیقی‌ست که زمین زیر پای ما حقیقی‌ست را نادیده می‌گیرند و عقل خود را در برابر حکم به ضرورت انطباق با محتَمَلِ دارای ضریب اهمیت حیاتی، وادار به سکوت و عدم توجه می‌کنند).
مطالعات تطبیقی میان پاسخ‌های دین به نیازها(تحلیل‌های دین، راه‌حل‌های دین و تفاسیری که دین نسبت به مسائل دارد) با موارد مشابه در تفکر اندیشمندان، توسط کسانی که به‌سطح فهم نقادانه رسیده‌اند، می‌تواند به شفاف‌سازی مقاصد دین و دست‌یابی به کارآمدی‌های آن کمک کند.
[2] برای مطالعه بیشتر راجع به موضوع "اجتهاد" به منابع زیر مراجعه فرمایید:
"اجتهاد و تقلید در اسلام و شیعه"، علامه طباطبایی، نشر جهاد و رسالت؛ "اجتهاد در عصر ائمه معصومین"، محمدرضا جواهری، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی1381؛ "ویژگی‌های اجتهاد و فقه پویا"، دکتر علیرضا فیض، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی1382؛ "اجتهاد و تقلید از نظر شیخ اعظم انصاری"، عبدالجواد براهیمی، کنگره شیخ انصاری1373؛ "اجتهاد و مذاهب اسلامی"، شیخ آقا بزرگ طهرانی، ترجمه محمود افتخارزاده، نشر حُرّ؛ "الاجتهاد و التقلید"، آیه‌الله الشیخ محمدحسین اصفهانی، دارالکتب‌الاسلامیه1376 قمری؛ "پیش‌شرط‌های اجتهاد از دیدگاه نراقی"، احمد مبلغی، نشانی اینترنتی www.naraqi.com/per/m/m0/m0a/pmca3.htm؛ "حرکت اجتهاد در آینده"، نشانی اینترنتی www.hawzah.net/Per/K/Ejtehad/ejteh01.htm؛ "دیدگاه شهید صدر دربارة روند اجتهاد"، نشانی اینترنتی www.alsadr.com/farsi/404.htm
